گستره ی زبان لارستانی در استان های فارس وهرمزگان به نقل از یونسکو
نهضت زنده کردن دوباره برکه ها در لارستان
تاریخ انتشار : 11 دي 1397 ساعت 00:49:47 | تعداد بازدید: 826
«شهروند» از‌تلاش‌مردم لارستان‌در‌جنوبی‌ترین‌نقطه‌استان‌فارس‌برای‌برگرداندن‌امید‌در‌روزگار‌خشکسالی‌گزارش‌می‌دهد نهضت زنده کردن دوباره برکه ها
مهتاب‌جودکــی| از 3۶5 برکه لار، کــه به قدر روزهای سال اســت، تنها ۱۲۰ برکه باقی مانده؛ زنده و سیراب از آب باران. لارســتان در جنوبی ترین نقطه فارس روزگاری مهد برکه هــا (آب انبارها) بود. لاری ها خودشان می گویند در تاریخ نوشــته این شهر بزرگ24 هزار برکه داشــت که هم آب بند بود و هم منبع آب شــرب مردم.
در این ســال ها اما که سال های تشنگی زمین است و خساست آســمان، برکه های بسیاری از بین رفت. برکه ها اگر چه موقوفی بــود، اما یک به یک فروخته شد و تخریب؛ یا زیر آسفالت جاده خفه شدند، یا سنگینی مجتمع های تجاری لهشــان کرد. در این میان برای مــردم، برکه های بازمانــده هنوز منبع آب آشامیدنی است. همیشه همین طور بوده. برای همین اســت که حالا نهضتی به راه افتاده برای احیای دوباره برکه های لارستان تا بگوید: «برکه ها هنوز زنده اند.» چهار روز پیش از آن که جلسه ای برای تشکیل گروه مردمی «احیای برکه ها» برگزار شــود، یک برکه دیگر تخریب شد، اما نهضت احیای برکه ها پای تصمیمش ایســتاده: مرمــت و بهســازی برکه ها. مــردم هم با اســتقبال آمده اند. همین حالا در لارستان 7 برکه تازه ساخته شده، یک برکه مرمت شــده و برکه های دیگر بــرای مرمت رفته انــد توی صف؛ برکه های شــهرها، روستاها، صحراها، کوه و دشــت های لارستان بزرگ. در تمام این ســال ها، مردم همیشه برای نجات برکه ها پیشقدم شــده اند و تشکل تازه تأســیس هم از آنها که مکنــت مالی دارنــد، طلب کمک کرده اســت تا به یاد گذشتگان شــان به برکه ها جان دوباره ای دهند.
قصه‌برکه‌های لارستان برکه هــای گنبــدی لارســتان، مثل کوزه های پــر آب در دل زمین انــد؛ مثل هزاران مســجد با گنبدهای ســنگ و ساروج. از روزگاران گذشــته در این دیار، آب باران با این سازه ها ذخیره می شد. برکه ها بدون آب می میرند و استادکاران برکه ساز، آنها را طوری در پایین ترین سطح هر منطقه بنــا کرده اند که آب آنهــا راکد نمی مانــد؛ آبی که در تابستان خنک اســت و زمستان یخ نمی زند و می تواند ذخیره یک سال مردم باشد. لارستان منطقه ای گرم و خشک است؛ یک تا دو بار در سال بارندگی دارد و خیلی که باشد، سه بار. به همین دلیل از ســال ها پیش، مــردم آب را در برکه ها ذخیره می کردند. این برکه ها بــه رودخانه هایی وصل اند که از آب باران تغذیه می شــوند. این کار از زمان زرتشتی ها شروع شد. این سازه ها نگهبان آب اند و شناسنامه تاریخ لارستان؛ معتمد، قنبر علی بیگ، چهار برکه و فرودگاه. اینها بعضی از آب انبارهای ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی اند، امــا فعاان میراث فرهنگــی می گویند،لارستان شهر برکه هاست، برکه ها گنجینه مردم اند باید این نام را جهانی کرد. جنبشی‌برای‌زندگی‌دوباره‌برکه‌ها تیرماه امسال شــورای شهر لارســتان از مسئولان اداره های اوقــاف، میراث فرهنگی، ســازمان برنامه و بودجه و وزارت نیرو هم خواســت پیگیر احیا، مرمت و لایروبی آب انبارهای مناطق مختلف این شهرستان باشــند. بعد از نامه نگاری ها، مردم نیکوکار هم به این جنبش پیوستند و اواخر آذر همایش «نهضت احیای برکه ها» برگزار شــد تا گروهی مردمــی برای این کار تشکیل شود.
صمد کامجــو، فعال میراث فرهنگــی و اجتماع، عضو پیشین شــورای شــهر لار می گوید که چند روز قبل از برگزاری جلســه، یکی از برکه هــای نادر را در صحراهای ار تخریب کردنــد؛ برکه دوطبقه «چلاغو». هیچ نامــی از این برکه در خبرها نیســت و هیچ کس برای تخریب آن مجازات نشد. تخریب ها چنان بوده که 3۶5 برکه لار را به ۱۲۰ رسانده.
آن روز در جلسه7 عضو هیأت امنای انجمن برکه ها انتخاب شــد تا در مقابل تخریب های هر روزه برکه ها بایستند. حالا کامجو که از ۱5سال پیش بررسی تاریخ قلعه ها، بادگیرها، پل ها، قنات ها و برکه های لارســتان را آغاز کرده، می گوید که مردم بــرای احیای برکه ها به تکاپوی افتاده اند: در روســتای کَرمُســتج دارند هفت برکه جدید می سازند و سه برکه در« اوز» ساخته اند. برکه ای هم در چند روز پیش برکه «نــو»« را در محله ســبزکوه شهر قدیم را اندود کردنــد و تعمیر؛
برکه هــای دیگــری هم درحال بررسی اند. او بــه کتاب «لارســتان کهن» اشاره می کند که در آن آمده «ایالت لارســتان» روزگاری ۲۴ هــزار حلقــه برکه داشــته؛ از لارســتان بزرگ تا بندرعباس و بوشهر و....
کامجو بیشــتر از 3 هزار برکه را در کل لارســتان شناسایی کرده است؛ در ۶ بخش و ۸ شهر آن. اســحاق شــاکری از فعالان اجتماعی لارستان در جلســه ۲۲ آذر گفته بود که تخریب برکه ها نشانه ای از این اســت که در این سال ها به راحتی برکه ها را پر از خاک کرده و به جای آن جاده و ساختمان ساخته اند. کامجو می گوید که حتی روی کوه ها و در بیابان بایر هم برکه هایی پیدا می شود: ۴۰ کاروانسرا در نزدیکی لار وجود دارد؛ از شیراز تا لار، لار تا بندرعباس و بندرلنگه تا لار. اینها روزگاری مســیر عبور کاروان ها بود و کنار همه این کاروانســراها، یکی، دو برکه هست. سال 3۹ زلزله بزرگی آمد و بعدها شهر جدید ساخته شد. حالادر «شهر قدیم» و روستاییان هنوز از آب برکه ها استفاده می کنند؛ هر چند همه روستاها لوله کشی شده اما آب شور است. در لار هم همین طور است، مردم یا دستگاه تصفیــه آب دارند یا از آب شــیرین برکه ها اســتفاده می کنند.
درلار‌کسی‌آب نمی‌فروشد
در روزگار قدیم پمپ نبود و مردم با قرقره و سطل های روغنی، با زور دست آب را بیرون می کشیدند. کامجو به زبان محلی می گوید: «با پیــپ و کندر» لار روزگاری قنات داشت و اکنون ندارد: همه قنات های لارستان از بین رفته اند. چشمه ها هم. تنها چیزی که باقی مانده، برکه هاست. بعد می گوید: این هنر گذشتگان ماست و باید از آن نگهداری کنیــم او و فعالان دیگر به فکر افتاده اند که لارســتان، شهر برکه ها را جهانی کنند و امیدوارند که اداره میراث فرهنگی بیشــتر از قبل به فکر برکه ها باشد. «سیما علویه»، رئیس اداره میراث فرهنگی تنها مسئول دولتی حاضر در نشســت چند روز پیش برای تشکیل گروه مردمی احیای برکه ها بود. او آن جا گفت: در یزد هیأت امنای آب انبارها را تشکیل دادند که بسیار موثر و مفید بوده و ما هم در ســال های پیش این پیشنهاد را دادیم که با استقبال مسئوان مواجه نشد اما دوباره قرار است این اتفاق در لارستان بیفتد او از برکه های ثبت شــده در لار یاد کرد؛ از گراش، اوز و خنج و گفت: ثبت آب انبارها مهم است و نباید آنها را واگذار و خراب کرد و فروخت اما موضــوع مهمتر پس از ثبت برکه ها، ماندگاری آنهاست که مثلا شهرداران باید تاش کنند و ممر و کانال های آب این برکه ها را احیا کنند تا آبگیری انجام شود، نه این که با خشک کردن این کانال ها عمدا باعث تخریب برکه ها باشیم.« کامجو» می گویــد که پدرش اســتاد معمــار بوده و خانه شان روی یک برکه؛ ۲۰متر برکه زیر خانه است که چهار دهانه دارد و خانه های همسایه را سیراب می کند. او که دبیر بازنشســته آموزش و پرورش است و درحال نوشتن کتاب دانشنامه لارستان، درباره برکه ها می گوید در لار آب برکه ها فروشی نیست: قدیم هم اگر سقای آب می آورد، دستمزد می گرفت، نه پول آب. آب فروختن برای ما مکروه است، چون لارستان، مثل تهران آب ندارد. الان هم آب برکه های لار رایگان اســت. هر آبی را هم به برکه ها نمی ریزیم، برکه های لارستان با سیلابی که سالی دو سه بار روان می شود، ســیراب می شوند برکه ها در روزگار خشکســالی، آب حیات اهالی لارند. مردم این را می دانند. برای همین است که خودشان برای لایروبی برکه ها پیشــقدم می شــوند، مرمت و اندود می کنند، خودشــان پمپ نصب می کننــد و کنار هــر برکه آب سردکنی کار می گذارند اما مسئوان خیلی به این کارها بها نمی دهند. مردم هیچ وقت برکه ها را از بین نمی برند، چون قدر ذخیره آب را می دانند اعضای تشکل احیای برکه ها به شــهردار هم گفته اند که اگر وسط طرح های توسعه ای به برکه ای رسید، باید سر جاده را کج کند، انگار به یک مسجد رسیده، چون برکه ها مقدس اند و روش نیاکان ما برای نجات از خشکسالی.
«ساختمان های تجاری جای برکه»
ساخت‌برکه‌ها‌به‌آن‌آسانی‌نیست‌که‌بی‌توجه‌تخریبش‌می‌کنند.تک‌وتوک‌استادهای‌کاربلد‌برکه‌ساز‌در‌ار‌بازمانده‌اند.«کامجو‌که‌خود1۵۰برکه‌زنده‌را‌در‌لار‌شناسایی‌کرده،می‌گوید:تعداد‌زیادی‌از‌آنها‌یا‌مخازن‌شان‌زیر‌خاک‌رفته‌و‌تنها‌پوشش‌گنبدی‌شان‌مانده‌یا‌به‌کل‌تخریب‌شده‌اند.در این‌میان‌با‌این‌که‌درست‌میان‌چهاربرکه‌که‌از‌برکه‌های‌معروف‌است،مسجد‌ساخته‌اند،برکه‌سالم مانده‌است.
در‌سال‌های‌پس‌از‌انقاب‌که‌شهر‌در‌حال‌توسعه‌بود،بسیاری‌از‌برکه‌ها‌تخریب‌شدند؛با این‌که‌همه‌شان‌جزو‌اوقاف‌به‌حساب‌می‌آیند او‌چهار‌‌سال‌در‌شورای‌شــهرلارفعال‌بوده‌و‌از‌ماجرای‌این‌تخریب‌ها‌خبر‌دارد:شاهد‌بودم‌که‌برکه‌ها‌را‌می‌فروختند،تخریب‌می‌کردند‌و‌بعد‌جای‌خالی‌شان‌با‌ساختمان‌های‌تجاری‌پر‌می‌شد؛اما‌مگر‌نه‌این‌است‌که‌اگر‌موقوفه‌ای‌خراب‌شود،باید‌یکی‌دیگر‌به‌جایش‌ساخت‌یا‌هزینه‌ای‌بابت همان‌هدف‌خرج‌کرد؟آن‌زمان‌کســی‌برای‌برکه‌های‌تخریب‌شــده‌چنین‌نکرد.سال7۲تا74،شهرداری‌و‌اوقاف‌ار‌بیش‌از۲۰برکه‌را‌تخریب‌کردند‌اما‌برکه‌ها‌گنجینه‌مردم‌این‌دیارند.«آن‌زمان با‌پیگیری‌هایی‌که‌شد، یکی‌از»دهان‌شیر«های‌تخریب‌شده‌را‌دوباره‌مرمت‌کردند‌و‌تخریب‌ها‌را‌به اداره‌میراث‌فرهنگی‌ار‌گزارش‌دادند. ّران‌است.این‌فعال‌میراث‌فرهنگی‌می‌گوید‌که‌از‌قدیم‌این‌طور ساخت‌و‌مرمت‌تمامی‌برکه‌ها‌کار‌خیری‌بود‌که1۵برکه‌در‌ارستان‌و‌هرمزگان‌ساخت. بوده‌است: مثلا‌حاجی‌غامرضا‌معتمدلاری ،خیر حاجی‌غامرضا۹۰سال‌پیش‌از‌دنیا‌رفت‌اما‌هنوز‌درلار‌از‌او‌که‌به‌جز‌برکه،کاروانسرا‌و‌پل‌و‌حسینیه‌ساخته‌به‌نیکی‌یاد‌می‌کنند.«حالا‌حتی‌تعمیر‌و‌لایروبی‌برکه‌ها‌را‌هم‌خود‌مردم‌انجام‌می‌دهند.از اداره‌بهداشت‌هم‌مرتب‌برای‌کلرزنی‌آب‌می‌آیند‌و‌درجهEC آب‌برکه‌ها‌را‌می‌سنجند؛تک‌به‌تک. سحر‌یادگارفرد،عضو‌دیگر‌هیأت‌مدیره‌تشکل‌احیای‌برکه‌ها‌هم‌می‌گوید: مشارکت‌در‌فضای مجازی‌آغاز‌شده‌و‌با‌کمک‌گروهی‌از‌فعاان‌و‌نیکوکاران‌ادامه‌دارد.از‌قدیم‌این‌طور‌بود‌که‌خیرین‌برکه‌مي‌ساختند‌و‌وقف‌عام‌مي‌کردند.حالا‌کم‌کم‌به‌صورت‌حقیقی‌از‌گروه‌های‌مردمی‌کمک‌خواهیم‌گرفت.با‌همین‌کمک‌هایی‌که‌در‌ماه‌های‌اخیر‌آغاز‌شده،بازسازی‌بعضی‌برکه‌ها‌درحال انجام است و بررسی‌برای‌بازسازی‌برکه‌های‌روستایی‌دیگر‌هم‌ادامه‌دارد.در‌سال‌های‌گذشته‌میراث‌فرهنگی، همکاری‌خوبی‌با‌ما‌نداشت‌اما‌به‌تازگی‌با‌ما‌همراه‌شده‌اند.پیشنهاد‌ما‌این‌بوده‌که‌برکه‌ها‌تک‌به‌تک شناسنامه‌دار‌شوند‌و‌روند‌برندسازی‌این‌طور‌آغاز‌شود.
[0 نظر]
